'म सुटुक्क पोइल जान सक्छु'

दीपक सापकोटा

स्मृति भन्ने कुरो पनि गजबै हुँदोरहेछ । जीवनको एक भोरमा भेटिइन् कोमल वली । उनले आफ्ना स्मृतिका अग्ला पहाड भत्काइन् र सुनाइन् पुराना कथा । उनीसँग संवाद गर्नु थियो पुरुषबारे । कोमल वली पुरुषलाई के ठान्दी हुन् ? गीतमा सधैं 'मर्द', 'कालो कोटवाला' र 'गाँठवाला' खोज्ने यी गायिकाको जीवनमा कति पुरुषहरू आए हुन् ? पुरुषबारे कस्तो धारणा पालेर बसेकी छिन् यिनी ? पुरुष-स्मृतिका पानाहरू पल्टाइन्, वलीले । सायद, स्मृतिमा रमाउनु पनि सुखद हुँदोरहेछ । समयको हात्तीमा सवार हुने पात्र र कालखण्ड उनका आँखावरिपरि घुमिरहेछन् । उनले यौवनको भर्भराउँदो जँघार काटेको धेरै भयो । अब त उल्लासका पंखा पनि र्झन लागिसके । सधैं षोडषीजस्ती राम्री तरुनी लाग्ने वलीका यौवनका ताजा दिन कतै उडेर गइसके । गीति-भिडियोमा भने वली उस्तै 'तरुनी' देखिन्छिन्, रातो साडी, झलल पोते लगाएकी भर्खरैकी नवदुलहीजस्ती । यौवन झरिसके पनि कोमल कसरी यति राम्री ? संवादका केशकेशमा तपाइं एउटा असारेफूल सिउरिदिनोस् न है । यो संवाद असारको अन्त्यमा भएको हो । साउन लागिसकेको थिएन ।
'असार 'सेक्सी' हुन्छ'- एउटी युवतीले सुनाएकी थिइन् । पानी नै पानी यो मौसमको चिह्न हो । असारेझरीमा रुझ्दै हिँड्ने नवयुवतीका शरीरका अंगमा कस्तो मादकता झल्किन्छ होला ? सायद ती युवतीले पनि असारेझरीमा रुझ्दै हिँड्ने आफ्नै शरीरलाई पो 'सेक्सी' भनेकी हुन् कि ? त्यसो त कोमल वलीका गीत सुनेर पनि धेरै पानी-पानी भएका छन्, धेरैका गालामा लाली चढेका छन्, धेरै लाजले भुतुक्कै भएका छन् । के उनका गीत पनि 'सेक्सी' हुन् ? जे भए पनि उनका गीतले बुढेसकालतिरको यात्रा गरिरहेका नारीलाई आफ्नो भर्भराउँदो यौवनको झल्को आउँदो हो । महिलाले बिहे गरेपछिका समय बगेको देख्छन् कोमलका गीतमा । बग्न त समय होइन जीवन बग्छ । जीवन बगेको र जीवन फुलेको छर्लंगै देखिन्छ उनका गीतमा । अघिल्लो वर्ष 'पोइल जान पाऊँ' बाट चर्चा र विवाद बटुलेकी कोमल आफ्ना गीतमा सधैं पुरुषको खोजी गर्छिन् । कहिले कालो कोट त कहिले मर्दको खोजी । उनले यसपालिको तीजलाई लक्षित गरेर गाएको गीत यस्तो छ-वर्ष दिनको तीज आयो, गाउँछु तीजकै गीत फेरि पनि पुकार गर्छु महादेवसित कसलाई के भनौं र खोईमनमा आँट भाको, गोजीमा गाँठ भाकोएउटा नि मर्द भेटिएन कोई ।।
पुरुषसँग जोडिएका अनेक इतिहास छन् । धेरै विरासत धानेका छन् पुरुषले । धेरै युद्ध लडेका छन् । उनका गीतमा ती कथा कतै हुँदैनन् । किन गीतमा सधैं मर्द खोजेको ? 'सधैं मान्छेले विपरीतलिंगमा आकर्षण देख्छ, ठिटीले जिस्क्याउने पात्र ठिटो हो,' वलीले भनिन्, 'फेरि शब्द, लय र भाकाको हिसाबले पनि फरक गीत गाउनुपर्छ भन्ने लागेर मेरा गीत त्यस्तै भए ।'
उनको एउटा गीत छ, '...उसले भन्यो ए नानी गाजले, म त मरे लाजले ।' को हो त्यो युवक, जसले एक निमेष हेरिदिँदा वली लाजले भुतुक्कै भइन् ? उनले गीतको रचनादेखि रेकर्डसम्मको कथा सुनाइन्, 'यो ०५४ सालको कुरा हो । म तुलसीपुर घर जाँदा बाटोमा एउटा केटासँग राम्रैसँग हेराहेर भयो । केटो खुब राम्रो थियो, चिटिक्क परेको, राम्रोसँग कपाल कोरेको । मलाई सुहाउने थियो केटो । तर, त्यसपछि उसँग कहिल्यै भेट भएन ।' उसैको सम्झनामा वलीले गीत गाइन् । को हो त्यो अभागी केटो, जसले कोमलजस्ती केटी पाएन ? 'त्यो केटो पाएको भए म त बिहे गर्थेँ हुँला, खुब मनपरेको केटो हो ।'
अनि कोमल 'पोइल जान' पनि त खोजेकी थिइन् नि ? 'एक से एक केटाहरू आएका थिए । अब पनि सुटुक्क पोइल जान सक्छु,' बाबै, कोमल ! उनले केटा पाउँदा-पाउँदै पनि पोइल नगएको स्पष्टीकरण दिइन् । जीवनमा लोग्नेमान्छे चाहिँदैन र ? 'कहिलेकाँही कोही भइदिए हुन्थ्यो जस्तो लाग्थ्यो ।' के उनलाई तुलसीपुरको केटाबाहेक अरू कोही मनै परेन ? 'परेन,' वलीले सुनाइन्, 'मनपरेको भए बिहे गर्थेँ नि ।' कस्ता केटा खोजिरहेको त ? 'बाहिरी व्यक्तित्व पनि राम्रो हुनैपर्‍यो, भित्री गुण पनि गतिलो हुनुपर्‍यो । तर, पहिले कुरा त आँखाले देख्दा झट्ट मन पर्नुपर्छ ।' उनको जीवनमा आत्मीय प्रेम गर्नेदेखि बाहिरी सौन्दर्य मन पार्नेहरूसम्म आएका रहेछन् । 'प्रेमीहरू धेरै आए,' आफ्नो प्रेमकथाबारे उनले भनिन्, 'प्रेमबिना को बस्न सक्छ ? १७/१८ वर्षमा कसैलाई मनपराइयो । त्यसवेला श्रीमान्को हात समातेर हिँड्न पनि मन लाग्थ्यो । तर, त्यो मेरो अपरिपक्वता रहेछ ।' उनले आफ्नो खोजेको युवकबारे भनिन््, 'अविवाहित युवतीले गुणशील, धैर्यवान् केटा खोज्छे । मैले पनि गुणशील र धैर्यवान् केटा खोजेँ ।'
कोमललाई अझै पनि बजारमा जिस्क्याउने र भुतुक्कै पार्ने केटाहरूको हुल छ । कोमल पनि जवानीको उत्कर्षका वेला केटा जिस्क्याउँथिन् होला नि ? 'म कलेज पढ्दाताका केटा जिस्क्याउँथे, उनीहरू लाजले भुतुक्कै हुन्थे । धेरै जिस्क्याइयो केटाहरू ।' प्रेमपत्र पनि आए होलान् नि ? 'प्रेमपत्र त गनिनसक्नुका आए, संगालेर साध्य हुन्थेन ।' अहिले पनि आउँछन् होला प्रेमपत्रहरू ? 'अहिले मलाई कस्ले आँट्ने ?' वलीले सुनाइन्, 'अहिले त पहिलेको जस्तो जवानी पनि छैन ।' पहिलेको जवानी गुमाएकी वली आफ्नो उमेर भने '२४ लेख्नुस् न' भन्छिन् । तर, यसो भन्दा उनी लजाएकी थिइन् । बैंसको 'राखनधरन' गर्दागर्दै पनि बितिगएछ तरुनी दिन । सुखले सुसेली मार्‍यो यौवन र जीवनमा । तर, संलिरहन्छ उमेरको पानी । चोखो हुन्छ प्रेमको छहरा । तुल्सीपुरको चोखो हावासँग प्रेम गरेर बाँचेकी कोमलको कोमल यौवन काठमाडौंले खाइदियो ।
भनिन्छ, संसारमा धेरै युद्ध भए महिलाका नाममा । महिलाकै लागि पुरुष लडेका छन् । महाभारत युद्ध पनि महिलाकै लागि भयो । रामायणमा पनि सीताका लागि राम र रावणबीच युद्ध भयो । ती युद्धले संसारलाई घाउ दिएका छन् । गहिरा घाउ, कहिल्यै पनि नपुरिने घाउ । युद्धका घाउले आहत भएका धेरै आहत जीवनहरू आफ्नै घाउ सुम्सुम्याउँदै बाँचेका छन् । आँसु बगाएर जीवनका रमाइला दिनहरू कतै थाती राखेर बसेका छन् । कोमल वलीका लागि पनि कोही युद्ध छेड्न तयार छ कि ? महिलाका नाममा लड्ने पुरुषबारे वली भन्छिन्, 'महिला सृष्टिमै सबैभन्दा सुन्दर वस्तु हुन्', कोमल वली हल्का मुस्कुराइन्, 'महिलासँग संसारका सबै पुरुषलाई गलाइदिने आकर्षण छ ।' संसारमा सुन्दर महिला मात्र हुन् त ? वलीले पहिले फ्याट्टै 'पुरुष सुन्दर हुँदैनन्' भनिन् । फेरि सम्हालिएर 'हिजोआज पुरुषहरू पनि 'राम्रै' हुन थालेका छन्' भनेर जवाफ सच्याइन् ।
अनि, वलीलाई बुढेसकाल नजिकिएको र बिहे गर्न ढिला भएको लाग्दैन ? 'बिहे गर्ने इच्छा सबैमा सुसुप्त भएर बसेको हुन्छ । मेरो पनि राम्रो श्रीमान् पाऊँ भन्ने इच्छा हो ।' महिलाले ज्यानमा मादकता र सौन्दर्य भएसम्म पुरुषलाई त्यसैले आकषिर्त गर्छे । सौन्दर्य सिद्धिएपछि के गर्छे ? प्रलाप ? विलाप ? 'उमेर रहँदासम्म उसले प्रेम गर्छे । यौन पनि त्यसैको एउटा पाटो हो । तर, सौन्दर्य सकिएपछि (बूढाबूढी भइसकेपछि) सुख, दुःख बाँडिन्छ । प्रेम परिवारप्रति बाँडिन्छ । सौन्दर्य सिद्धिए पनि एउटा गाढा माया हुन्छ,' वलीले सुनाइन् ।
संवादले भानुभक्तलाई सम्झ्यो । भानुभक्तले 'बधुशिक्षा'मा नारी हाँस्न हुँदैन, हाँस्नेहरू वेश्या हुन्छन्' भनेका छन् । तर, वली त रेडियोमा वा अन्य कार्यक्रममा हाँसीहाँसी दर्शक-श्रोतालाई खुसी पारेकी हुन्छिन् । उनको धारणा के छ भानुभक्तको दर्शनबारे ? 'त्यो समय नै त्यस्तो थियो । त्यो त्यही समयको वाणी हो,' कोमलले भनिन्, 'समयअनुसार शब्दको अर्थ फेरिन्छ । 'पातर' शब्दको अर्थ नृत्यांगना हो । तर, अहिले त्यो शब्दको अर्थ नराम्रो मानिन्छ । त्यो वेलाको समाजमा हाँसेका महिला वेश्या हुन्छन् भन्ने मान्यता थियो । त्यसवेलाको समाजमा त्यो अभिव्यक्ति ठीकै हो । पुरुषहरूको महिलालाई हेर्ने आँखा त्यस्तै थियो ।'
पुरुषको खोजी मात्रै गर्ने उनका गीत सतही छन् । पुरुष र महिला मात्रै हुन् गीतका विषय ? 'हरेक विषयको सतह हुन्छ र गम्भीरता पनि । विश्लेषण गर्न नसक्नेहरूका लागि मेरा गीत सतही लाग्न सक्छन् । सागरको माथि पौडनेलाई सागरको गहिराइमा के हुन्छ, के थाहा ?', उनले सुनाइन् । कोमललाई कस्ता पुरुषप्रति घृणा लाग्छ ? 'परस्त्रीप्रति नराम्रो नजर राख्ने पुरुषसँग घृणा लाग्छ,' उनले भनिन्, 'तर, त्यसमा पुरुष मात्र दोषी हुँदैनन्, महिलाको पनि भूमिका हुन्छ । तर, त्यसबाट महिलाले पनि सुखानुभूति प्राप्त गरेकी हुन्छे ।'
कर्णालीको जन्मँदै थाप्लामा दुःख बोकेर आउने एउटा पुरुष र सहरको खुसीको मोटरमाथि चढेर जन्मने पुरुषबीच कोमलको आकर्षणमा के फरक हुन्छ ? 'भरिया देखेपछि मानवीय संवेदना जाग्छ, मनमा करुण रस उत्पन्न हुन्छ,' कोमलले भनिन् । तर, त्यै भरियाले यी चिटिक्क परेकी कोमललाई देख्यो भने कस्तो आकर्षण देख्छ होला ? मायाको वा यौन आकर्षण ? 'भोको मान्छेले खाना खोज्छ, दुःखीले सुख,' कोमलले भनिन्, 'त्यो भारी बोकेर दुःख पाइरहेको वेला भरियाले यौन खोज्दैन । त्यस्तो वेला उसले बिहे गरेर यौनाकांक्षा पूरा गरौँला भन्ने सोच्दैन ।'
मन्दिरका टुँडालहरूका यौनविम्बले कोमललाई के सन्देश दिँदा हुन् ? 'त्यसवेला मान्छे गृहस्थी जीवन त्यागेर धर्मकर्ममा लाग्थे । मान्छेको प्रेम विकर्षणतिर ढल्कन्थ्यो । सन्न्यासीलाई प्रेम, घरगृहस्थीतिर आकषिर्त गर्न टुँडालमा त्यस्ता यौन आकृति रचिएको हो,' वलीले सुनाइन्, 'बरु टुँडालका यौन आकृतिले मान्छेलाई प्रेम र विवाहतिर फर्कायो ।' कोमल महिला-पुरुष सम्बन्धबारे बोल्न थालिन्, 'पुरुष एउटा छहारी हो, भरोसा हो । यौनाकांक्षा परिपूर्ति गर्न, सन्तान उत्पत्ति गर्न, सृष्टिलाई निरन्तरता दिन पनि महिला-पुरुष आपसमा विवाह गर्छन् ।'
उत्तर-वैदिककालमा समाज मातृसत्तात्मक थियो । महिलाको सर्तमा पुरुषले विवाह गर्थे, महिलाकै सर्तमा पुरुषहरू यौनक्रिया गर्थे । त्यसवेला शक्तिशाली महिलाको नेतृत्वमा सामाजिक काम हुन्थ्यो । तर, समय फेरियो । अब पुरुषले महिलामाथि शासन गर्न थाले । कोमलचाहिँ छोरी मान्छे । सानो छँदा बाबाले कोमललाई भन्थे, 'नानी तिमी छोराजस्तै बन्नुपर्छ, बुझ्यौ ?' कोमल नानीले ती कुरा बुझेर हो कि अहिले पनि कुनै 'पुरुष' जस्तै हक्की लाग्छिन् । 'म किन छोराजस्तो बन्ने ? म छोरी हुँ र आफ्नै अस्तित्व बनाउँछु भन्ने लाग्थ्यो,' छुट्ने वेला कोमलले सुनाइन् । के कोमलले कुनै दिन समाज फेरि पितृसत्तात्मकबाट मातृसत्तात्मकमा फेरिएला भनेर कल्पना गरिन् होला ? त्यस्तो समाज, जहाँ महिला हाबी हुन्छन् र पुरुष हेपिन्छन् !फेरि भेट भयो भने उनीसँग यही प्रश्न सोधुँला ।

साभार :नया पत्रिका